Sau khi Mỹ áp lệnh chống bán phá giá với mặt hàng đồ gỗ Trung Quốc, nhiều nhà máy chế biến đồ nội thất đã di chuyển sang Việt Nam. Ngành công nghiệp chế biến gỗ của Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn. Vậy điều gì sẽ xảy ra với lĩnh vực sản xuất sàn gỗ?
Theo thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, tính từ đầu năm đến hết tháng 7/2014, Việt Nam đã xuất khẩu khoảng 5,7 tỷ USD mặt hàng gỗ và sản phẩm gỗ sang gần 40 nước trên thế giới. Dự kiến năm 2014, kim ngạch xuất khẩu gỗ và các sản phẩm gỗ của Việt Nam sẽ đạt 6,5 tỷ USD tăng 17% so với năm 2013.
Báo cáo mới đây của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFORES) cho thấy đồ gỗ Việt Nam đã có chỗ đứng trên thị trường của 120 nước trên khắp thế giới. Nhật Bản, EU và Mỹ là những thị trường dẫn đầu mức tiêu thụ sản phẩm gỗ Việt Nam. Ba thị trường này chiếm hơn 70% tổng sản phẩm đồ gỗ XK của Việt Nam, trong đó EU chiếm 28%, Nhật Bản chiếm 12,8%, riêng thị trường Mỹ chiếm đến 41% và giữ ở ngôi vị hàng đầu về mức tăng trưởng nhập khẩu đồ gỗ Việt Nam những năm gần đây.
Diện mạo ngành gỗ ván sàn
Hội đồng xuất khẩu gỗ cứng Hoa Kỳ (AHEC) đã xếp Việt Nam vào nước đứng đầu trong khối ASEAN về khối lượng sản phẩm xuất khẩu gỗ, cũng như uy tín và mặt hàng đồ gỗ. Ngành gỗ Việt Nam cũng đang trong quá trình đàm phán với EU về Hiệp định Đối tác Tự nguyện (VPA).
Khác với ngành sản xuất đồ gỗ nội thất bị chi phối bởi các nhà đầu tư Đài Loan, Trung Quốc (ước tính kiểm soát hơn một nửa hoạt động sản xuất), lĩnh vực sàn gỗ bị chi phối bởi các nhà sản xuất Việt Nam từ Bắc vào Nam. Họ là những nhà sản xuất lớn nhỏ, đa dạng hình thức kinh doanh từ xuất khẩu là chính chuyển sang tiêu thụ trong nước. Đặc biệt, cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2008 đã ảnh hưởng xấu đến rất nhiều thị trường sàn gỗ phương Tây, đã có bằng chứng cho thấy các nhà sản xuất sàn gỗ đang chuyển từ xuất khẩu sang kinh doanh trong nước.
Sự gia tăng của khách du lịch và ngành công nghiệp giải trí tại Việt Nam cũng như sự quan tâm đến thiết kế, phong cách nội thất theo đó ngày càng cao, điều này đã lái thị trường trong nước tới nhu cầu sàn gỗ cứng thực sự.
Chưa có con số hoàn toàn chắc chắn có bao nhiêu nhà máy sản xuất sàn gỗ ở Việt Nam nhưng với sự xuất hiện của ít nhất hàng chục nhà máy – một vài tại Hà Nội/Hải Phòng, một số ở miền Trung và hầu hết ở miền Nam quanh TP.HCM – cũng đã phần nào cho thấy diện mạo của ngành công nghiệp ván sàn Việt Nam.
Phần lớn các nhà máy sàn gỗ ở Việt Nam là các xưởng cưa gỗ, cơ bản sản xuất ván sàn, tới các nhà máy sản xuất ván sàn với thiết kế tinh vi, xuất khẩu sang một số thị trường chính đặc biệt là Nhật Bản.
Điều trái ngược đáng chú ý là một số nhà máy thiết bị đã cũ, lỗi thời, (sử dụng chủ yếu máy móc của Đài Loan, Trung Quốc) nhiều thiết bị cần sửa chữa và bảo trì, trong khi một số máy móc chế biến gỗ khác của Đức, Áo và Ý sản xuất sản phẩm chất lượng cao được bán cho các thị trường xuất khẩu chủ lực. Nguyên liệu gỗ được sử dụng để làm ván sàn cũng rất đa dạng, đa phần là các loại gỗ ở Việt Nam và các nước trong khu vực (Campuchia và Lào) vẫn đóng vai trò quan trọng trong ngành công nghiệp sàn gỗ hiện nay.
Gần đây, xu hướng sử dụng gỗ cứng trong sản xuất ván sàn cũng đã trở nên phổ biến hơn ở hai miền Bắc và Nam, như gỗ sồi Mỹ, được nhập khẩu chủ yếu ở miền Nam, gỗ tần bì được nhập chủ yếu ở miền Bắc.
Gỗ óc chó Mỹ cũng được sử dụng làm ván sàn phục vụ cho nhu cầu xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản, một trong các thị trường yêu thích của sản phẩm gỗ Việt Nam. Các nhà nhập khẩu Nhật Bản đưa ra các tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt tuân thủ theo quy định FSC, chính là thước đo cho các sản phẩm xuất khẩu sang đất nước mặt trời mọc này.
Tìm cơ hội trong khó khăn
Lĩnh vực sàn gỗ có thể rất nhỏ, nhưng vô cùng đa dạng. Quốc gia với trên 90 triệu dân và điều kiện sống ngày càng được nâng cao thì thị trường ván sàn nội địa có thể phát triển nhanh chóng cùng với các cơ hội xuất khẩu mở ra cho các nhà sản xuất Việt Nam.
Nhằm làm giảm sự phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu gỗ nhập khẩu và chú trọng vào việc sử dụng gỗ rừng trồng trong nước để tiết kiệm ngoại tệ, tạo công ăn việc làm cho lao động ở nông thôn, hướng tới sử dụng bền vững nguồn nguyên liệu tự cung tự cấp, Bộ NN&PTNT đã thực hiện Đề án tái cơ cấu ngành lâm nghiệp nhằm tăng diện tích đất lâm nghiệp và khuyến khích sản xuất thương mại.So sánh với năng lực sản xuất sàn gỗ Trung Quốc, thì còn rất nhiều điều phải làm, tuy nhiên đã có dấu hiệu tăng trưởng lĩnh vực này ở Việt Nam. Tìm hiểu một số các nhà máy sản xuất ván sàn ở Việt Nam cho thấy sự khác nhau lớn giữa các nhà sản xuất về chủng loại và chất lượng với nhiều sự lựa chọn hơn. Một số nhà máy bắt đầu với công việc sử dụng một số loài gỗ trong nước và nhập khẩu, để sản xuất ván sàn đặc. Các nhà máy khác nhập khẩu gỗ bulô của Nga để sản xuất ván ép theo đơn đặt hàng.
Chính sách này có thể tác động tới lĩnh vực sàn gỗ, thông qua khuyến khích đầu tư vào sản xuất sàn gỗ sử dụng nguyên liệu địa phương và giảm thiểu lượng gỗ nhập khẩu.
Một nhà bình luận Việt Nam cho biết “lý do chính khiến ngành công nghiệp sàn gỗ cũng như ngành công nghiệp đồ nội thất nói chung không phát triển được là do sản xuất ván sàn, đồ nội thất có giá trị gia tăng thấp không bù đắp được các chi phí về nguyên liệu, sản xuất, lợi thế duy nhất của Việt Nam là lao động giá rẻ có thể bù đắp cho các chi phí khác”.
Tuy nhiên, sự tăng trưởng dự kiến của thị trường trong nước có thể vẫn khuyến khích một số doan nghiệp đầu tư hơn nữa vào lĩnh vực sàn gỗ tại Việt Nam.
